درآمدی بر جامعه شناسی احساس امنیت سیاسی در ج.ا.ایران

چکیده
پژوهش حاضر با هدف شناخت عوامل اجتماعی مرتبط بر احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور آغاز شد. سئوال محوري آن عبارت است از عوامل اجتماعی مرتبط بر احساس امنیت سیاسی در میان نخبگان سیاسی کشور کدامند؟ و نیز سهم هریک از عوامل به چه میزان است؟
مبانی و چارچوب نظری این پژوهش ترکیبی می‌باشد؛ زيرا اساساً موضوع احساس آن هم در حوزه امنیت و سیاست موضوعی بین رشته‌ای است. از میان نظریات موجود نظریه ترکیبی جاناتان اچ. ترنر برای مطالعه و بررسی متغیر وابسته احساس امنیت سیاسی در بین نخبگان سياسي کشور به مثابه یک برساخت اجتماعی که توسط نخبگان سیاسی در کنش متقابل ساخته می‌شود، مناسب تشخیص داده شد. هم‌چنين، برای شناخت عوامل اجتماعی (متغیرهای مستقل) از نظریه باری بوزان و الکساندر ونت که نظريه‌هاي خود را بر فراز نظریه نئورئالیستی و نظریه سازه‌انگارانه در حوزه مطالعات امنیتی طرح كرده‌اند و نیز نظریه هانتینگتون که بر نهادمندی سیاسی تأکید دارد، بهره گرفته شد. بر این اساس فرضیه اصلی این گونه بیان شده است: عوامل اجتماعی (اعتماد متقابل، ارزش‌های مشترک، نهادمندی سیاسی و تهدیدات سیاسی) باعث خودانگیختگی احساسی شده و بر احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور تأثیر مي‌گذارند. عامل اعتماد متقابل بیشترین نقش را در احساس امنیت سیاسی و تهدیدات سیاسی بیشترین نقش را در ناامنی سیاسی دارند.
روش‌شناسی تحقیق ترکیبی (کیفی و کمی) بوده، مرحله اکتشافی به روش کیفی و مرحله پیمایشی به شيوة کمی (پرسش‌نامه) انجام يافت. داده‌های این پژوهش حد فاصل آبان ماه تا بهمن ماه سال 1391 شمسی در سطح شهر تهران با استفاده از جمعیت نمونه 207 نفر از نخبگان سیاسی شهر تهران در دو مرحله (27 نفر در قالب پنل‌های مصاحبه گروهی و 180 نفر در مرحله پیمایشی) جمع‌آوری شده است.
نتایج مرحله اکتشافی و پیمایشی نشان داد که فرضیه اصلی تأئید گردیده، بدین معنی که عوامل اجتماعی اعتماد متقابل، ارزش‌های مشترک، نهادمندی سیاسی، تهدیدات سیاسی از طریق خود انگیختگی احساسی (متغیر واسط) با ضریب بتای استاندارد شده معادل 68/0 توانستند تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند؛ در عین حال در میان متغیرهای مستقل اعتماد متقابل بیشترین نقش را در احساس امنیت سیاسی؛ و تهدیدات سیاسی بیشترین نقش را در احساس ناامنی سیاسی دارند. از سوی دیگر میزان احساس امنیت سیاسی بین گروه‌های سیاسی متفاوت‌ می باشد، بدین معنی که اصول‌گرایان به نسبت اصلاح‌طلبان احساس امنیت سیاسی بالاتری دارند، ولی ضريب احساس امنيت سياسي آن‌ها با گروه میانه (مستقل) يكسان است. لکن میزان احساس ناامنی سیاسی بین گروه‌های سیاسی متفاوت نمی‌باشد. متغیرهای زمینه‌ای جنس، سن، تحصیلات بر میزان احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور تأثیر ندارند ولی سابقه سیاسی نخبگان سیاسی کشور با احساس امنیت سیاسی آنان تا حدودی مرتبط است.