ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۴۹ – شهریور ۱۴۰۳

توضیحات

* ترور شهید هنیه: آموزه‌هایی برای ضد تروریسم در جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
بامداد روز چهارشنبه، دهم مرداد ۱۴۰۳ اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس که پس از غافل‌گیری راهبردی هفتم اکتبر 2023، در رأس فهرست ترور رژیم صهیونیستی بود و یکی از محافظان وی در «مهمان‌سرای ایثار» واقع در مجتمع متعلق به نیروی قدس، واقع در زعفرانیه تهران ترور شده و به شهادت رسیدند. در گزارش حاضر با تلقی این رویداد به مثابه شکست اطلاعاتی، به برخی آموزه‌های ضد تروریسم برای جمهوری اسلامی در عصر جنگ‌های ترکیبی خواهیم پرداخت که کاربست آن‌ها می‌تواند از ضربه‌های آتی پیش‌گیری کرده و کید دشمن را به خودش بازگرداند.
* وضعیت گفتمانی دولت چهاردهم: از رؤیا تا تصویر/ محمدهادی راجی
انتخابات ریاست‌جمهوری برای انتخاب رئیس دولت چهاردهم در شرایطی برگزار شد که به علت اتفاق ناگهانی و ناگوار برای رئیس‌جمهور مستقر جناب آقای شهید رئیسی و تیم همراه، جامعه و نظام سیاسی کشور با تکانهٔ رویدادی روبرو شد. این فرایند و شروع رقابت‌های سیاسی و کمپین‌های انتخاباتی حدود یک سال زودتر از زمان معهود باعث شد تا رقابت‌های انتخاباتی به بلوغ نرسد و آرایش‌های انتخاباتی که سابقاً از غیاب یک نظام حزبی دارای انباشت رنج می‌برد با ابهامات و ویژگی‌های خاص‌تری شکل بگیرد. کمپین آقای پزشکیان او را ذیل چند ویژگی مردمی‌بودن، صادق‌بودن و آرامش‌خواهی بازنمایی کرد، ویژگی‌هایی که در کنار برخی از ویژگی‌های فردی آقای پزشکیان همچون تأکید بر عدالت و خوانش اجتماعی نهج‌البلاغه قابل‌درک است. در این میان، ارجاعات مکرر دکتر پزشکیان به اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی نظام به‌جای ارائهٔ برنامه‌های مشخص، زمان‌دار و گام‌بندی شده از جمله موضوعاتی بوده که انتقادات برخی از کارشناسان را در پی داشته است. این موضوع در جامعهٔ ایرانی که از فقدان انباشت در عرصهٔ سیاست‌گذاری و ابهام در رؤیای تاریخی و نارسایی در تصویر از آینده رنج می‌برد می‌تواند حساسیت بیشتری را نیز موجب شود. در این نوشتار سعی شده است با مروری سریع بر کمپین انتخاباتی آقای پزشکیان به مسئله ایده و گفتمان در دولت چهاردهم و در نهایت به ارائهٔ توصیه‌هایی برای بهبود صورت‌بندی گفتمانی دولت چهاردهم پرداخته شود.
* انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ و اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از کشور/ فرزاد پورسعید
انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳، از جمله رویدادهایی بود که سپهر سیاست و آرایش گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در کشور را دگرگون کرد و به تکوین دوره جدیدی از سیاست نهادی در کشور انجامید. گزارش حاضر به تحلیل کنش‌گری اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از کشور در این انتخابات و نتیجه آن بر موقعیت این گروه‌ها می‌پردازد.
* طرد اتباع بیگانه غیرمجاز: چالش‌ها و بایسته‌ها/ سعید صادقی جقه
در چند سال اخیر جمعیت اتباع خارجی در کشور به شدت افزایش یافته است. رسوب اتباع به موازات وضعیت نه‌چندان مساعد اقتصادی کشور و نیز معضلات مرتبط با پذیرش اجتماعی آن‌ها، نگران‌هایی جدی در افکار عمومی ایجاد کرده است که بعضاً در قالب تنش‌های اجتماعی بین شهروندان ایرانی و افغان‌ها بازتاب می‌یابد. در ماه‌های اخیر اقدامات مؤثری در ارتباط با طرد اتباع غیرمجاز در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گرفته است. با توجه به اهمیت اجرای دقیق و پایدار سیاست کنترل جمعیت اتباع بیگانه و طرد اتباع غیرمجاز، در نوشتار حاضر وضعیت کنونی و تحولات مرتبط با سیاست طرد اتباع بیگانه از کشور مورد بررسی قرارگرفته و توصیه‌هایی راهبردی برای سیاست‌گذاری کارآمد در این زمین پیشنهاد شده است.
* شادکامی عمومی در مقام راهبردی برای ارتقای امنیت ملی و ثبات سیاسی/ رضا صمیم
افسردگی و نا امیدی جمعی، عموماً برآمده از سیاست‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حکومت‌هاست. دقیقاً به همین دلیل نیز پیامدهای رفتاری این افسردگی و نا امیدی متوجه ثبات سیاسی حاکمیت خواهد بود. برای ایجاد شادکامی پایدار، و در نتیجه ثبات سیاسی و امینت ملی مطلوب، نیاز است تعامل کارای حاکمیت و مردم صورت گیرد. در این یادداشت تلاش شده شادکامی و نسبت آن با امینت ملی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران مورد کاوش نظری قرار گیرد.
* بررسی تجربه مناطق آزاد در ایران: هزینه‌ها و دستاوردها/ ریحانه نادری‌نژاد
مناطق آزاد تجاری-صنعتی به‌عنوان “درهای پشتی” اقتصاد بین‌المللی عمل می‌کنند. هدف آن‌ها جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ترویج تجارت و صادرات است. ایران با توجه به ظرفیت مرزی و خصوصاً بنادر خود به دنبال استفاده از این فرصت برای رشد و توسعه ملی بوده است. اما لوازم نقش‌آفرینی مناسب به لحاظ ساختاری و فرآیندی تدارک دیده نشده است. مهم‌ترین عامل این امر چالش ارزیابی عملکرد مناطق آزاد است. رفع عدم شفافیت‌ها با استفاده از هدف‌گذاری‌های کمّی در اسناد ملی، تولید و انتشار آمار و اطلاعات علمی و به هنگام و استفاده از فناوری‌های دولت الکترونیک می‌تواند گام اول برای فعال‌سازی ظرفیت مناطق آزاد باشد. مسائل ساختاری و فرآیندی چون مدیریت و اختیارات منطقه‌ای، تأمین مالی ، تعیین اولویت‌های طرح‌های ملی و ساماندهی مشوق‌ها و معافیت‌های مالی و تجاری از مسائل مهم مناطق آزاد هستند که تحقق دستاوردهای مورد انتظار از این مناطق را محدود نموده‌اند.
* نگاه دیگران: تحولات سیاسی- امنیتی ایران از منظر اندیشکده‌های خارجی/ سید مسعود موسوی
رصد و پایش مرتب و مداوم اندیشکده‌ها و مراکز فکری معتبر خارجی می‌تواند ابزار موثری برای شناخت و کشف رویکردهای سیاسی- امنیتی دولت‌ها و قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای باشد، بسیاری از ابتکارات و پروژه‌هایی که در دولت‌ها کلید می‌خورد و اجرایی می‌شود در گام نخست در اندیشکده‌ها و کانون‌های فکری چکش‌کاری و مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. از این‌رو، با بررسی تحلیل‌ها و یادداشت‌های منتشر شده می‌توان به سمت و سوی سیاست‌های دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی نسبت به کشورهای دیگر علی‌الخصوص نسبت به جمهوری اسلامی ایران پی برد. شناخت درست نسبت به نوع نگاه دیگر بازیگران می‌تواند کمک ارزشمندی به دولت برای اتخاذ تصمیمات در راستای تأمین حداکثری منافع ملی و هوشیاری در برابر تهدیدات و غافلگیر نشدن در برابر رخدادها باشد.
تحولات داخلی و تغییر دولت در ایران، تحولات منطقه‌ای و علی‌الخصوص تصاعد درگیری‌ها بین رژیم صهیونیستی و حزب‌الله لبنان در طی ماه جاری از مهم‌ترین مسائل مورد توجه دولت‌ها، رسانه‌ها و افکار عمومی جهانی بوده است. در این نوشتار برخی از مهم‌ترین مقالات و یادداشت‌های منتشرشده اندیشکده‌های خارجی درباره تحولات سیاسی-امنیتی مرتبط با جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرند. درج این تحلیل‌ها صرفاً با هدف آگاهی‌بخشی و هشداردهی به دست‌اندرکاران و مسئولین تصمیم‌گیر کشور صورت می‌گیرد. هر چند لحن بسیاری از گزارش‌ها ایران‌ستیزانه است جهت امانت‌داری و نیز آشنایی خوانندگان ماهنامه‌دیده‌بان امنیت ملی با رویکرد نویسندگان خارج از کشور و دولت‌های خارجی تغییری در آن اعمال نشده است.
* کتاب ماه: نگاهی به کتاب «راهنمای انتخابات در خاورمیانه و شمال آفریقا»/ شهاب دلیلی
برگزاری انتخابات در خاورمیانه و شمال آفریقا لزوماً به معنای چرخش نخبگانی نبوده و سازوکارهای دیگری دارد. نظام‌های سیاسی اقتدارگرای منطقه منا برای تقویت و استمرار حضور خود، انتخابات برگزار می‌کنند؛ آن‌ها با شیوه‌های حساب شده و کاملاً حرفه‌ای، انتخابات را به نحوی دستکاری می‌کنند که به نتایج دلخواه منتهی شود. فرانچسکو کاواتورتا و والریا رستا در کتاب «راهنمای انتخابات در خاورمیانه و شمال آفریقا» (2023) برگزاری انتخابات در این منطقه را رصد و وارسی کرده‌اند و تکنیک‌های مرسوم در جهت‌دهی و دستکاری انتخابات در این کشورها را به روشنی شرح داده‌اند. شیوه‌هایی که نظام‌های اقتدارگرا به آن‌ها تکیه می‌کنند، انتخابات برگزار می‌کنند و پیروز انتخابات می‌شوند تا همچنان در قدرت بمانند، در این کتاب شرح داده شده است.