ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۱ – اسفند ۱۴۰۱

توضیحات

◄ انقلاب اسلامی به مثابه رخداد راهبردی / فرزاد پورسعید
در چهل‏‌وچهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بازخواندی تحلیلی و علمی این رخداد بار دیگر در دستور کار محافل فکری و اندیشمندان علوم انسانی در داخل و خارج قرار گرفته است؛ چنان‌که بسیاری از مخالفین جمهوری اسلامی تلاش می‏‌کنند با تحلیل‏‌های خود پروژه پشیمان‏‌سازی یا اعلام شرمساری از مشارکت در تحقق این انقلاب را برجسته کنند. در این میان، آنچه اساساً از آن غفلت می‏‌شود، اهمیت راهبردی انقلاب اسلامی است. بر این اساس، نوشتار حاضر به بازنمایی و برجسته‌سازی برخی از نشانه‏‌هایی می‌‏پردازد که به منزله اهمیت این انقلاب به منزله رخدادی راهبردی است.
جمهوری اسلامی: به سوی تثبیت دولت مدرن در ایران / حمید ملک‌زاده
در بحث پیرامون شخصیت‌ها، رخدادها، و نهادهای سیاسی-اجتماعی در طول تاریخ، همواره این مسئله مطرح بوده است که باید آن‌ها را به عنوان چیزی که هستند، یعنی به عنوان هستنده‌هایی تاریخی که در یک بستر زمانی-مکانی خاص«برساخته شده»، عمل کرده و نهایتاً سرنوشت متمایزی پیدا کرده‌اند در نظر گرفت و فهمید. من در این نوشته کوتاه، علی‌رغم مشکلاتی که ممکن است «تاریخی بودن» برای نوشته حاضر به وجود بیاورد، تلاش می‌کنم تا به انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و نظام سیاسی تثبیت شده در جریان تحولات انقلابی مربوط به آن، به عنوان پدیده‌ای تاریخی و از چشم‌انداز مربوط به بسط دولت مدرن در ایران نگاه کنم. تلاش می‌کنم تا نشان دهم که چطور جمهوری اسلامی ایران را باید به عنوان گامی مؤثر و قابل‌توجه در مسیر بسط و تثبیت ایده دولت مدرن در ایران معاصر در نظر گرفت. برای انجام دادن این منظور، در ابتدای امر، به معضل «تاریخی بودن» می‌پردازم و بعد از آن تلاش می‌کنم تا ضمن مشخص کردن مفاهیم دولت، حکومت و رژیم سیاسی، بررسی کنم که چطور پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ را باید به عنوان گام بلندی در جریان بسط دولت مدرن در ایران در نظر بیاوریم. برای روشن کردن مسائل مربوط به این خط استدلالی به بحث درباره مفاهیمی مانند ولایت فقیه و نهادهایی مانند دادگاه ویژه روحانیت و مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهم پرداخت. در آنچه پیرامون این مفهوم و نهادها آورده‌ام، به هیچ عنوان مدعی نیستم که تفسیر یا شرحی فقهی از آن‌ها ارائه کرده‌ام، یا کُنه این مفاهیم را از منظر اعتقادات شیعی بررسی کرده‌ام. بلکه تنها دلالت‌های سیاسی خاص آن‌ها از چشم‌انداز مفهومی مورد نظر خودم را نشان داده‌ام. از این جهت تأکید می‌کنم که آنچه در این زمینه‌ها آورده‌ام را نباید به عنوان بحثی فقهی یا دینی درباره دلالت‌های ایمانی مربوط به این مفاهیم در نظر گرفت.
انقلاب اسلامی و «سوژگی» زنان ایران / وحیده احمدی
این نوشتار به مسئله عاملیت و سوژگی زنان ایرانی پس از انقلاب اسلامی پرداخته و نشان می‏‌دهد که خوانش جدید انقلاب اسلامی از جایگاه زنان در عرصه عمومی، یکی از عناصر بنیادین در تحقق پیشرفت و مشارکت اجتماعی زنان امروز در جامعه ایرانی بوده است.
معماری ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی و مسئله توسعه ایران: دستاوردها و چالش‌ها / محمد مسرور
در طول یک دهه گذشته بخشی از مردم و نخبگان نگران سرنوشت توسعه ایران با توجه به تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی بودند و در چنین شرایطی آینده کشور را ناروشن ارزیابی می‌کردند. غافل از اینکه علت بنیادین تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی پیرامون ایران خود توسعه ایران و رشد آن بود و نه مسائل اعلامی و بهانه‌‌های ادعایی. چرا که از همان روز که آمریکایی‌ها به دنبال قانون داماتو رفتند مشخص بود شتاب توسعه‌ ایران را تاب نمی‌آورند. متن پیش رو کوشش می‌نماید تا با تدقیق مفهومی از معنای توسعه، سیری تاریخی از امکان‌های توسعه ایران و نسبت‌های آن را روشن‌ سازد و در حین همین کوشش برای افق‎گشایی، راهبردهایی نیز پیش نهد.
انقلاب اسلامی ایران و شکوفایی زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری / گروه مطالعات ایران
اهمیت سترگ ساحت علم، فناوری و نوآوری در جهان امروز، میزان کامیابی در این عرصه را به یکی از ملاک‌های بنیادین ارزیابی کشورها، نظام‌های سیاسی و حکومت‌ها تبدیل کرده است. اگر یک نظام سیاسی نتوانسته باشد در این عرصه کشور را با امواج خروشان و دائماً نوشوندهٔ رشد و توسعهٔ جهانی همراه کند، به زحمت می‌توان از کارآمدی و دست‌‌‌آوردهای آن نظام در عرصه‌های دیگر سخن گفت. بنابراین، پرسش از آنچه پس از انقلاب اسلامی برای ساحت علم، فناوری و نوآوری کشور رخ داده، پرسشی اساسی در مسیر بررسی و ارزیابی کارنامهٔ انقلاب اسلامی است. ما در این گزارش تلاش می‌کنیم به گوشه‌ای از دست‌آوردهای جمهوری اسلامی ایران در توسعهٔ زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری کشور اشاره کنیم.
امنیت سلامت در جمهوری اسلامی ایران: دستاوردها و چالش‌‏ها / سعید صادقی جقه
امنیت سلامت یکی از ارکان امنیت انسانی بوده و در احساس امنیت عمومی نقشی اساسی دارد. با اینکه روندهای جهانی‏‌شدن، مفهوم جمعیت ملی را متحول ساخته است اما امنیت سلامت کماکان از جمله پیش‌‏نیازهای توسعه پایدار در هر کشور محسوب می‌‏شود. بحران‏‌های نوپدید نظیر شیوع کرونا نشان داد که امنیت سلامت، در اغلب حوزه‏‌های اقتصادی و اجتماعی مؤلفه‌ای کلیدی بوده و ضعف یا فقدان آن، فعالیت‏‌های جوامع را تحت‌‏الشعاع قرار می‌‏دهد. مقارن با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نوشتار حاضر ضمن تأملی در برخی از مهم‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیت سلامت، چالش‌‏های موجود و چشم‌انداز پیش رو را بررسی کرده است.
دستاوردهای اطلاعاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی / گروه مطالعات ایران
یکی از مهم‏ترین حوزه‏‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مورد توجه نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت حوزه اطلاعات و ضداطلاعات به معنی جاسوسی و ضدجاسوسی بود. نظام سیاسی جدید خود را در محاصره انبوهی از دشمنان و توطئه‏‌های خارجی مشاهده می‌‏کرد. از سوی دیگر فاقد هیچ‌گونه تشکیلات اطلاعاتی یا سابقه‌‏ای در این زمینه بود. با این حال با سرعتی قابل توجه پس از پیروزی انقلاب، سازمان‏‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی در کشور تشکیل گردید و با آموزش نیروی انسانی متخصص و متعهد، از بسیاری از اسرار کشور و نظام محافظت، بسیاری از توطئه‏‌ها خنثی و با کاربست قدرت هوشمند اطلاعاتی در حوزه داخلی و خارجی، از هزینه‌‏های کشورداری کاسته شد و در تحقق منافع ملّی و امنیت ملّی نقشی بی‏بدیل و بسیار مؤثر ایفا گردید.
نگاهی به دستاوردهای دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی ایران / امین پرتو
شاید هیچ حوزه حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران به اندازه حوزه نظامی و نیروهای مسلح مورد توجه نظام سیاسی قرار نداشته است. به سبب آنکه نظام اسلامی از فردای پس از پیروزی انقلاب، خود را مواجه با تهدیدات نظامی و شبه‏‌نظامی مختلف مواجه می‏‌دید و این تهدیدات را فوری‏‌ترین و اصلی‏‌ترین تهدیدات در قالب تروریسم، تحرکات شبه‏‌نظامی، کودتا و حمله نظامی خارجی مشاهده می‏‌کرد، حوزه مزبور شاهد بیشترین توجه و سرمایه‏‌گذاری بوده است. در نوشته حاضر، به بررسی دستاوردهای دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی ایران در چهار حوزه ایجاد نیروهای مسلح مکتبی، خودکفایی دفاعی، دفاع از تمامیت ارضی و امنیت مرزها و در نهایت حمایت از شیعیان، مسلمانان و جهاد فراسوی مرزها به عنوان آنچه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منعکس شده است می‏‌پردازیم.
هم‌سازی میان «گفتمان» و «منافع ملی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران / سید علی مرندی
مدت‌هاست که از تعارض میان ایدئولوژی و منافع ملی در جمهوری اسلامی ایران سخن به میان می‌آید. این نوشتار ضمن نقد این نگاه نشان می‌دهد که نه تنها گفتمان انقلاب اسلامی در تعارض با منافع ملی نیست بلکه به واسطه عناصر عقلانی موجود در مکتب تشیع هم‌چون «حسن و قبح ذاتی»، قواعد موجود در نظام فقهی هم‌چون «تزاحم»، «حکم ثانویه»، «حکم حکومتی» و… توانسته است مفهوم مدرن «منفعت» را به شیوه‌ای بومی در نظام معنایی اندیشه شیعی در مفهوم «مصلحت» بازنمایی کند و منافع ملی ایران را در این باب تأمین کند.
کتاب ماه: انقلاب اسلامی به مثابهٔ رخداد معنوی: تأملی بر کتاب «زمانی میان زمان‌ها» / فرزاد پورسعید
لیلی عشقی در کتاب زمانی میان زمان‌ها (امام، شیعه و ایران) سعی کرده واقعه‌ انقلاب اسلامی را برخلاف روایت دیگران که بیشتر به شرایط امکان عینی وقوع انقلاب توجه می‌کنند، به شرایط امکان ذهنی و سوبژکتیو وقوع انقلاب توجه کند. در این نوشتار ضمن معرفی و ارزیابی کتاب، به دو آموزهٔ راهبردی اساسی برآمده از آن اشاره می‌کنیم.